علاقه انسان ها به داشتن اطلاعاتی در مورد مغز و نحوه عملکرد آن به سالها پیش باز می گردد .

امروزه شواهد بسیاری وجود دارد که ثابت می کند هزاران سال قبل در کشورهایی نظیر مصر و یونان کنکاش و تحقیقات زیادی در مورد مغز انسان صورت گرفته است .

این ارگان پیچیده و شگفت انگیز همیشه برای پژوهشگران و دانشمندان سوژه جالب و بحث برانگیزی بوده است .

در این مقاله سعی شده تا به شیوه بسیار ساده و قابل فهمی ، چگونگی رشد و تکامل مغز و نوع کارکرد آن در مراحل مختلف زندگی از ابتدای پیدایش سلول های مغزی تا زمان پیری شرح داده شود.

بسیاری از دانشمندان و کارشناسان امور روان شناسی عقیده دارند که با دانستن اطلاعات مفید و ضروری در مورد مغز انسان و نحوه عملکرد آن ، می توان برای بسیاری از بیماری ها و ناهنجاری ها و اختلالات روانی توجیه مناسب و در خوری ارائه داد.

مغز جنین انسان

مغز جنین و نوزاد تازه متولد شده به عقیده دانشمندان یک معمای پر رمز و راز است که به تازگی تلاشهای زیادی جهت پرده برداشتن از این رازهای پرابهام صورت گرفته است .
شروع این معمای پیچیده در رحم مادر است.تنها چهار هفته بعد از لقاح و بارورشدن تخم ، نخستین سلولهای مغزی یعنی نورون ها ، به میزان شگفت انگیز و حیرت آوری ( حدود 250 هزار نورون در هر دقیقه ) شروع به رشد و تکثیر می کنند.

میلیونها سلول مغزی شروع به برقراری ارتباط با یکدیگر کرده و بدین ترتیب میلیاردها میلیارد ارتباط میان سلولهای مغزی ایجاد می شود. جال اینکه هر سلول مغزی دقیقا در جای مناسب خود قرارمی گیرد و تمامی ارتباطات و پیوند میان نورون ها با دقت و سازماندهی شده می باشند.در این مجموعه عجیب و خارق العاده هیچ چیز اتفاقی یا تصادفی صورت نمی گیرد گویی تشکیل مغز و پیوند سلولهای مغزی یک برنامه کاملا از پیش طراحی شده و منظم می باشد.

چشمان نوزاد تازه متولد شده و قشر مخ در ناحیه بصری و بینایی بعد از تولد نوزاد هم رشد می کند بنابراین پاسخ به محرک های گوناگون از طریق چشمها نشان می دهد که قشر مخ در حال تکامل و رشد است.به عقیده پزشکان چنانچه نوزادی با دید غیرعادی به دنیا بیاید و نتواند نسبت به محرک های محیطی از طریق چشمان خود به خوبی پاسخ دهد، می بایست از نظر مغزی مورد بررسی کامل قرار بگیرد.

مغز کودکان

مغز انسان در سنین کودکی مانند یک موتور بسیار فعال آماده یادگیری است . یک کودک ابتدا می آموزد که چهار دست و پا حرکت کند، سپس راه برود و سرانجام دویدن را می آموزد، در همین سنین مغز انسان به او دستور می دهد که فکر کند ، از عقل و شعور خود بهره ببرد، به اطراف توجه کند ، به خاطر بسپارد و بیاموزد .اما به عقیده روان شناسان مغز یک کودک در یادگیری زبان به طور شگفت انگیزی عمل می کند.

در سنین بزرگسالی مرکز تکلم و یادگیری زبان در نیمه چپ مغز است ، اما مغز کودکان کمتر تخصصی شده و در واقع هنوز قسمت های مختلف آن به فاکتور های متفاوت مربوط نمی شود و تمام قسمتهای مغز یک کودک یکساله برای یادگیری زبان و تکلک فرمان می دهد نه فقط سمت چپ مغز اما کم کم و با بالا رفتن سن یادگیری زبان به سمت چپ مغز منحصر می شود . حال چنانچه به هر دلیلی مغز انسان در دوران کودکی تحت تاثیر یک بیماری خاص قرار بگیرد ، تاثیرات مخربی بر رشد مغز و نحوه عملکرد آن می گذارد.مانند آنچه که در بیماری صرع روی می دهد.

مغز نوجوانان و جوانان

هنگامی که مغز یک انسان بالغ در سنین نوجوانی مورد بررسی قرار می گیرد ، راز و رمز ، پیچیدگی ، افکار بکر و دست نخورده ، هیجانات و در کنار همه اینها یاس و ناامیدی نیز یافت می شود . در این سنین هورمون های مختلفی در مغز انسان ترشح می شود که بر کل سیستم بدن انسان تاثیر گذارند.

 در این سن قشر پیشین مخ که مرکز استدلال و کنترل میل و هوس است ، همچنان در حال پیشرفت و تکامل است . به همین دلیل سن نوجوانی ،سن غلیان احساسات و عواطف و استدلال های بی منطق و نادرست است.

نکته جالبی که توجه پژوهشگران و دانشمندان را به خود جلب کرده است مساله خواب در سنین نوجوانی است که اکثر نوجوانان با آن مشکل دارند .مثلا این که شبها نمی توانند خوب بخوابند و صبحها به سختی از خواب بیدار می شوند.

این مساله قطعا با مغز و نحوه عملکرد آن در این سن و یا تاثیر هورمون های مختلف بر آن درارتباط است و دانشمندان در پی یافتن جوابی برای این سوالات هستند.یکی از مهمترین اختلالات مغزی و روانی که معمولا افراد بالای 12 سال را تهدید می کند اسکیزوفرنی است که به جنون جوانی نیز شهرت دارد.

مغز بزرگسالان

مغز بزرگسالان یک نمونه کامل از نیروی عقلانی و فهم و هوش انسانی است . علاوه بر تفکر و تعقل احساسات نیز بطور عمده توسط مغز کنترل می شوند. بیان احساسات و تعقل یک واکنش و تبادل حیاتی و مهم وجود دارد .همه ما می دانیم عملکرد نادرست مغز می تواند باعث بروز درد در نواحی مختلف بدن ، گریه ، افسردگی ، استرس ، ضعف و ناتوانی احساسی شود .ضمنا مغز به روی کنشها و واکنش های احساسی و عاطفی نیز تاثیر مثبت دارد.

مانند خنده ، هیجان ، شادی و عشق ، دانشمندان توانسته اند بخشی از مغز را که باعث خنده می شود به دقت مشخص کنند.بسیاری گمان می کردند که احساسات و عواطف ناملموس و غیر قابل درک هستند ، اما امروزه با بررسی مغز افراد بزرگسال ثابت شده است که مرکز احساسات و عواطف مختلف در مغز کاملا مشخص است و این کیفیت ها غیر قابل لمس و نامحسوس نیستند. سیستم مغز به گونه ای عمل می کند که ما حس پنجگانه لامسه ، بویایی ،شنوایی و چشایی و بینایی را به طور کامل حس کرده و درک می کنیم .اما هیچ فکر کرده اید که زندگی ما انسان ها بدون احساسات و عواطف ، بی معنی و پوچ خواهد بود! عملکرد مغز در این میان بسیار مهم و حیاتی است .

مغز افراد سالخورده و پیر

مغز انسان تا آخرین سالهای عمر و در سنین پیری می تواند به خوبی کار کرده و عملکرد مطلوبی داشته باشد .دانشمندان دریافته اند که مغز انسان حتی در سنین 80 تا 70 سالگی هم می تواند به ساختن نورون های جدید ادامه دهد .بر خلاف برخی تصوراتی که در گذشته وجود داشت مبنی بر این که با افزایش سن و پیر شدن انسان تعداد زیادی از سلولهای مغز تحلیل می روند. این در حالی است که اخیرا ثابت شده است که با افزایش سن مغز انسان همچنان فعال است و حتی دانایی و تعقل و قدرت اندیشیدن نیز بیشتر از گذشته می شود. با این حال بیماریها ی مغزی ای وجود دارند که با بالا رفتن سن و پیر شدن بیشتر خود را نشان می دهند مانند الزایمر و زوال عقل .

اما دانشمندان امیدوارند که با انجام مطالعات بیشتر بر روی این سیستم پیچیده و خارق العاده راه حل هایی برای پیشگیری از ابتلا به این قبیل بیماریهای مغزی دریابند.